CÙNG NGẮM CÔNG TRÌNH ĐỀN THỜ CHU VĂN AN TRÊN NÚI PHƯỢNG HOÀNG, XÃ VĂN AN, HUYỆN CHÍ LINH TỈNH HẢI DƯƠNG

Bách khoa toàn thư mở tiếng Việt Wikipedia trên Internet viết về Thày Chu Văn An thế này:

….”Chu Văn An (chữ Hán: 朱文安; 1292–1370), tên thật là Chu An, hiệu là Tiều Ẩn (樵隱), tên chữ là Linh Triệt (靈澤), là một nhà giáo, thầy thuốc, đại quan nhà Trần trong lịch sử Việt Nam, được phong tước Văn Trinh Công nên đời sau quen gọi là Chu Văn An.

Quê ông ở làng Văn Thôn, xã Quang Liệt, huyện Thanh Đàm (nay thuộc xóm Văn, xã Thanh Liệt, huyện Thanh Trì, Hà Nội.

Là người chính trực, đã từng đỗ Thái học sinh nhưng không ra làm quan mà mở trường dạy học ở làng Huỳnh Cung, bên kia sông Tô Lịch, ông có công lớn trong việc truyền bá, giáo dục tư tưởng đạo đức Khổng giáo vào Việt Nam. Vua Trần Minh Tông (1300–1357) vời ông ra làm tư nghiệp Quốc tử giám, dạy cho Thái tử Trần Vượng, tức là vua Trần Hiến Tông tương lai. Đến đờiDụ Tông, ông thấy quyền thần làm nhiều điều vô đạo, ông dâng Thất trảm sớ xin chém 7 tên gian nịnh, nhưng vua không nghe. Ông chán nản từ quan về ở núi Phượng Hoàng (Chí Linh, Hải Dương), lấy hiệu là Tiều ẩn (người đi ẩn hái củi), dạy học, viết sách cho tới khi mất.

Cuộc đời thanh bạch và tiết tháo của ông là tấm gương sáng của thời phong kiến Việt Nam. Ông là một trong số rất ít bậc hiền nho được thờ ở Văn Miếu. Sự nghiệp của ông được ghi lại trong văn bia ở Văn Miếu-Quốc Tử Giám.

Hiện nay còn lăng mộ và đền thờ của ông nằm trên núi Phượng Hoàng, thuộc xã Văn An; cách khu di tích Côn Sơn khoảng 4 km. Đây là một điểm di tích văn hoá và danh thắng, với cảnh rừng thông đẹp trùng điệp, có đền thờ cũ và mới xây xong năm 2007. Lăng mộ Chu Văn An nằm trong khu di tích này. Lễ hội vào tháng tám và tháng một, trọng hội vào ngày 25-8 và 26-11. Khu di tích được xếp hạng năm 1998.

Câu đối thờ Chu An:

Trần vãn thử hà thời, dục vịnh đại phi hiền giả lạc

Phượng sơn tồn ẩn xứ, trĩ lưu trường ngưỡng triết nhân phong

Dịch :

Cuối đời Trần là thời nào, ngâm vịnh rong chơi há chẳng phải là cái thú vui của bậc hiền giả?

Núi Phượng vẫn còn dấu vết ở ẩn, đỉnh non vẫn mãi mãi ngưỡng mộ phong thái của kẻ triết nhân !

Ông được Đại Việt Sử Ký Toàn Thư chép 

An (người Thanh Đàm), tính cương nghị, thẳng thắn, sửa mình trong sạch, bền giữ tiết tháo, không cầu lợi lộc. Ông ở nhà đọc sách, học vấn tinh thông, nổi tiếng gần xa, học trò đầy cửa, thường có kẻ đỗ đại khoa, vào chính phủ. Như Phạm Sư Mạnh, Lê Bá Quát đã làm hành khiển mà vẫn giữ lễ học trò, khi đến thăm thầy thì lạy hỏi ở dưới giường, được nói chuyện với thầy vài câu rồi đi xa thì lấy làm mừng lắm. Kẻ nào xấu thì ông nghiêm khắc trách mắng, thậm chí la hét không cho vào. Ông là người trong sạch, thẳng thắn, nghiêm nghị, lẫm liệt đáng sợ đến như vậy đấy. Minh Tông mời ông là Quốc Tử giám tư nghiệp, dạy thái tử học.

Dụ Tông ham chơi bời luời chính sự, quyền thần nhiều kẻ làm trái phép nước, An khuyên can, [Dụ Tông] không nghe, bèn dâng sớ xin chém bảy tên nịnh thần, đều là những kẻ quyền thế được vua yêu. Người bấy giờ gọi là "Thất trảm sớ". Sớ dâng lên nhưng không được trả lời, ông liền treo mũ về quê.

Ông thích núi Chí Linh, bèn đến ở đấy. Khi nào có triều hội lớn thì đến kinh sư. Dụ Tông đem chính sự trao cho ông, ông từ chối không nhận. Hiến Từ thái hoàng thái hậu bảo: "Ông ta là người không thể nào bắt làm tôi được, ta sai bảo thế nào được ông ta?". Vua sai nội thần đem quần áo ban cho ông. Ông lạy tạ xong, liền đem cho người khác hết. Thiên hạ đều cho là bậc cao thượng.

Đến khi Dụ Tông băng, quốc thống suýt mất, nghe tin các quan đến lập vua, ông mừng lắm. Chống gậy đến xin bái yết, xong lại xin trở về quê, từ chối không nhận chức gì. Khi ông mất Vuasai quân đến tế, ban tặng tên thụy, ít lâu sau có lệnh cho tòng tự ở Văn miếu……”

    Nhà sử học Tăng Bá Hoành, Chủ tịch Hội Sử học tỉnh Hải Dương viết về di tích và lễ hội Đền thờ Chu Văn An có đoạn như sau:

….” Được phép của Bộ Văn hoá Thông tin, năm 1997 Bảo tàng Hải Dương đã tiến hành điền dã, khai quật khảo cổ học, tìm được hầu hết các di tích nói trên. Những di tích này đều được xây dựng từ thời Trần. Am Lệ Kỳ thuộc khu vực chùa Kỳ Lân, ở bên kia suối, cách 100m về phía bắc đền. Giếng Son nay chưa tìm được di tích, nhưng son ở đây còn khá nhiều, dễ tìm trên đường ven suối. Bên mộ thầy Chu còn tìm được nhiều đồ gốm đương thời.

Tại di tích còn 5 tấm bia:

- Trùng tu Lệ Kỳ tự- thế kỷ XVII

- Chu Văn Trinh tiên sinh ẩn cư xử, khắc năm Cảnh Hưng 45 (1784)

- 3 tấm bia nói về thân thế sự nghiệp Chu Văn An và quá trình trùng tu di tích và quá trình trùng tu di tích vào các năm 1837, 1841, 1857. Đây là những văn bản quý xác định các danh nhân đã sống và qua đời tại đây. Có thể nói khi Chu Văn An về núi Phượng Hoàng thì đây là một danh lam cổ tích và từ đó các công trình tiếp tục được tôn tạo. Sau khi ông qua đời, các vị đại danh nho và quan lại địa phương thường đến thăm viếng, trùng tu đền thờ, lập bia ghi sự tích.

Sinh thời, Chu Văn An biên soạn nhiều sách để dạy học và sáng tác nhiều thơ văn như Tứ thư thuyết ước, Tiều ẩn thi tập, Tiều ẩn quốc ngữ thi tập, Y học yếu giải... Nay phần lớn đã thất truyền, chỉ còn lại 12 bài thơ chữ Hán và tập Y học yếu giải. Những bài thơ còn lại đến nay phần lớn được sáng tác trong những năm cuối đời ở Phượng Hoàng như các bài: Linh Sơn tạp hứng, Thanh Lương giang, Miết Trì, Xuân đán, Sơ hạ...

Căn cứ kết quả khảo cổ học và được sự nhất trí của chính quyền các cấp, Bảo tàng Hải Dương, UBND xã Văn An và ngành Giáo dục- Đào tạo đã tiến hành một cuộc đại trùng tu và tôn tạo các hạng mục công trình tại khu di tích, bằng kinh phí của giáo viên học sinh của nhiều tỉnh thành trong nước công đức, nhằm phát huy truyền thống văn hoá- giáo dục của nước nhà, khai thác tốt nhất một miền núi trù phú và tươi đẹp, biến Phượng Hoàng thành một điểm du lịch trong hệ thống du lịch của huyện Chí Linh.

Trong một thời gian ngắn, chưa đầy 3 tháng, dưới sự chỉ đạo tích cực và sát sao của cơ quan chuyên môn, Đảng bộ và nhân dân xã Văn An cùng với các ngành hữu quan đã làm được những việc lớn trong hoàn cảnh kinh phí khó khăn, thời tiết không thuận lợi.

Mở con đường 3km vào di tích qua các suối, khe, núi đèo hiểm trở, đây ví như Đường Trường Sơn của nhân dân xã Văn An; trùng tu tôn tạo lăng mộ Chu Văn An, quy hoạch khu di tích để chuẩn bị cho các công trình tiếp theo, tạo mối quan hệ giao hữu tốt đẹp với nhân dân xã Thanh Liệt- quê hương của danh nhân. Trước ngày hoàn thành công trình, Đảng bộ và nhân dân Thanh Liệt đã công đức một pho tượng thầy Chu, biểu trưng cho tình cảm thắm thiết giữ hai nơi.

….Thời phong kiến, lễ hội đền Phượng Hoàng, tức đền thờ Chu Văn An rất giản dị, chỉ trong phạm vi làng xã trong ngày qua đời của nhà giáo. Hằng năm, xuân thu nhị kỳ, các vị quan chức địa phương có đến thắp hương thầy nhưng không tạo thành hội. Hội lớn đầu tiên có qui mô cấp tỉnh ở đây có lẽ là ngày 12- 8 năm Đinh Sửu (1997), lễ khánh thành trùng tu bước I đền thờ nhà giáo đã được tổ chức trọng thể tại khu di tích, được giáo giới, học sinh và nhân dân địa phương hưởng ứng nhiệt liệt trước sự chứng kiến của các ngành hữu quan. Sự có mặt của đại diện ngành giáo dục, học sinh và nhân dân địa phương là một biểu hiện quyết tâm phát huy truyền thống hiếu học, đạo đức làm thầy nhằm phục hưng nền giáo dục và văn hoá nước nhà. Trong ngày hội đầu tiên này có hàng nghìn giáo viên và học sinh của Chí Linh và của Trường Chu Văn An (Hà Nội) đến cắm trại từ điện Lưu Quang đến lăng mộ của thầy. Các em vui chơi ca hát, tìm hiểu di tích suốt hai ngày, báo hiệu một tương lai tốt đẹp cho khu di tích.

Sau một năm, Điện Lưu Quang- nơi ở dậy học của thầy được tái tạo. Trước khi xây dựng nền điện Lưu Quang đã tiến hành khai quật, tìm được nhiều di vật quý, trong đó có pho tượng đá cao 80cm, ngờ rằng tượng thầy Chu. Tại đây còn tìm thấy tượng Cửu Long, nghĩa là có lúc biến thành chùa. Vì chùa Lệ Kỳ bị huỷ diệt nên nhân dân mang tượng vào điện để thờ trong khi chưa có điều kiện để khôi phục chùa.

Miết Trì, sân vườn được tôn tạo làm cho khu di tích khang trang.

Ngày hội về nguồn, một loại hình lễ hội mới được hình thành tại khu di tích.

Đúng vào dịp kỷ niệm 707 năm ngày sinh của danh nhân 25/8 năm Kỷ Mão (1999), tại khu di tích đã làm lễ khánh thành, điện Lưu Quang và lễ đón nhận bằng công nhân di tích cấp quốc gia. Đây là lễ hội lớn thứ hai diễn ra tại khu di tích. Ngoài giáo viên, học sinh và nhân dân huyện Chí Linh còn có đại diện giáo viên các huyện thị, đại biểu của Bộ Văn hoá, Giáo dục, trường Chu Văn An Hà Nội và đoàn đại biểu quê hương danh nhân. Hội kéo dài hai ngày, được nhân dân địa phương và học sinh hưởng ứng nhiệt liệt.

Việc khôi phục và tôn tạo khu di tích Phượng Hoàng không chỉ ngành giáo dục hưởng ứng tích cực mà còn được các tổ chức nhà nước và xã hội ủng hộ tích cực. Năm 2002, Quân khu III công đức con đường nhựa 8km vào khu di tích. Năm 2005, nhiều công trình lớn tại khu di tích đã được khởi công. Ngày 26/11 Mậu Tý (4/01/2008), đúng vào kỷ niệm 638 năm ngày qua đời của danh nhân, công trình tôn tạo đền Chu Văn An khánh thành, tạo nên một không gian thiêng liêng hoành tráng, tương xứng với vị thế của người thầy vĩ đại. Đây cũng là ngày hội lớn tại khu di tích, do Bộ Giáo dục và UBND tỉnh tổ chức.

Tiếp sau đó, tổ chức lễ hội về nguồn, nhân kỷ niệm 608 năm ngày nhà giáo qua đời 25- 26/11 Mậu Tý (2008), thu hút ngót một vạn giáo viên, học sinh các trường tham dự trong hai ngày. Hai ngày đó, giáo viên, học sinh ôn lại lịch sử giáo dục nước nhà, lịch sử khu di tích với sự nghiệp của thầy Chu, biểu diễn văn nghệ, chơi thư pháp. Học sinh một số trường đã làm các biểu ngữ lấy trong Giáo khoa thư xưa hay Tam tự kinh như: Tiên học lễ, hậu học văn, Nhân bất học, bất tri lý... Những trò diễn ở đây trong sáng, phục vụ giáo dục.

Ngày 21/08/2009, Bộ Giáo dục- Đào tạo, đại diện ngành Giáo dục- Đào tạo của 63 tỉnh thành tổ chức dâng hương tại đền, thể hiện lòng tri ân và quyết tâm phục hưng nền giáo dục. Tối hôm sau, tổ chức giao lưu giữa các nhà nghiên cứu lịch sử với những thầy cô giáo và học sinh tiên tiến của cả nước về tiểu sử và sự nghiệp của thầy Chu, sau đó Bộ Giáo dục- Đào tạo phát phần thưởng cho những học sinh xuất sắc.

Như vậy một loại lễ hội mới ra đời, lễ hội của thầy và trò nhớ về cội nguồn của đạo học và khuyến học. Thành phần của khánh hành hương chủ yếu là giáo viên và học sinh cả nước. Giáo dục và khuyến học là nền tảng tạo nên tri thức của toàn dân, chính vì lẽ đó mà lễ hội về nguồn được nhân dân và giáo viên học sinh hưởng ứng, chắc chắn sẽ ngày càng phát triển và phát huy hiệu quả.

Từ một phế tích đã mai một qua nhiều năm, nay trở thành nơi thăm quan, nghiên cứu, du lịch hấp dẫn, trước hết là của giáo viên và học sinh cả nước, góp phần tích cực vào việc giáo dục thế hệ trẻ. Ngày sinh và ngày qua đời của nhà giáo xưa chỉ là việc của Hội tư văn và quan chức địa phương, nay trở thành ngày hội về nguồn của hành vạn thầy và trò trong cả nước. Không những thế, hàng ngày khu di tích tấp nập khách tham quan, chiêm bái, tưởng nhớ công ơn người thày vĩ đại, cầu mong cho con em học hành tiến tới xứng đáng với truyền thống hiếu học của dân tộc.

Từ ngày di tích được trùng tu, tôn tạo, đời sống chính trị, văn học, xã hội của nhân dân địa phương không ngừng được cải  thiện, đặc biệt là sự nghiệp giáo dục phát triển khá toàn diện và vững chắc, số học sinh đỗ đại học và cao đẳng hằng năm không ngừng tăng. Đây là một ví dụ sinh động về sự nghiệp văn hoá tác động đến đời sống xã hội của một địa phương mà trước hết là giáo dục.”…

Nguồn: “Lễ hội dân gian Hải Dương”- Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch Hải Dương xuất bản, năm 2010. -452 tr.

Một số hình ảnh Đền thờ Chu Văn An trên núi Phượng Hoàng, thuộc xã Văn An, huyện Chí Linh, tỉnh Hải Dương.(Xem anbum ảnh)